| schema:text
| - Σε δημοσιεύματα ιστοσελίδων και αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορεί ο ισχυρισμός ότι η κατανάλωση χιτίνης, από την οποία αποτελούνται τα έντομα, είναι επικίνδυνη για τον άνθρωπο. Αναφέρεται επίσης πως η χιτίνη δεν πρέπει να καταναλώνεται από ανθρώπους, ή άλλα θηλαστικά, καθώς το πεπτικό τους σύστημα είναι διαφορετικό. Ωστόσο, οι εν λόγω ισχυρισμοί είναι παραπλανητικοί.
Αναπαραγωγές του ισχυρισμού σε μέσα ενημέρωσης και ιστολόγια: triklopodia.gr, balsamopsyxhs.gr, sfairika.gr
Ο ισχυρισμός γνώρισε διάδοση και από λογαριασμούς σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παραδείγματα των οποίων βρίσκονται αρχειοθετημένα εδώ, εδώ και εδώ.
Ο εξεταζόμενος ισχυρισμός
Τα υπό εξέταση δημοσιεύματα αναφέρουν τα εξής:
Τα έντομα αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από μια ένωση που ονομάζεται χιτίνη, (Chitin) 1000 φορές πιο ισχυρή από την γλουτένη του σιταριού.
Τα θηλαστικά δεν πρέπει να τρώνε έντομα. Οι άνθρωποι θα υποφέρουν αμέτρητα.
Τα έντομα είναι τροφή για τα πουλιά, τα ερπετά σαύρες και ψάρια. Το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου είναι εντελώς διαφορετικό.
Η χιτίνη είναι ένας πολυσακχαρίτης που αρέσει πολύ, στον καρκίνο, στα εντερικά παράσιτα, (στα παράσιτα γενικά) και στους μύκητες.
Η κατανάλωσις εντόμων μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για τον άνθρωπο, φλεγμονές και αλλεργίες. Η χιτίνη ανιχνεύεται κυρίως στους πνεύμονες ή το έντερο.
ΑΛΗΘΕΙΑ ΒΡΕΘΗΚΕ ΚΑΠΟΙΟΣ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΝΑ ΕΛΕΓΞΕΙ ΑΝ ΕΝΔΕΙΚΝΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ; ΚΑΝΕΝΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΤΣΙΡΑΚΙ; ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΤΑ ΜΠΟΛΙΑ ΔΗΛΑΔΗ;
Ανάλυση του ισχυρισμού
Η χιτίνη (Chitin)
Η χιτίνη είναι ένας πολυσακχαρίτης, από τους πιο κοινούς στη φύση, και βρίσκεται, μεταξύ άλλων, στο κυτταρικό τοίχωμα μυκήτων και στον εξωσκελετό εντόμων και καρκινοειδών όπως οι αστακοί και τα καβούρια. Χρησιμοποιείται συχνά στην γεωργία, στη βιομηχανία τροφίμων ως πρόσθετο, και στον τομέα της ιατρικής. Επίσης, είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι η χιτίνη και η γλουτένη αποτελούν δύο τελείως διαφορετικά μόρια.
Η χιτίνη και το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου
Ο ισχυρισμός ότι ο άνθρωπος (και ευρύτερα τα θηλαστικά) δεν πρέπει να καταναλώνει έντομα διότι η χιτίνη δεν μπορεί να διασπαστεί από το ανθρώπινο πεπτικό σύστημα, γεγονός που μπορεί να επιφέρει προβλήματα υγείας στον άνθρωπο, είναι αβάσιμος.
Αρχικά, η επικρατούσα επιστημονική θέση ήταν ότι ο ανθρώπινος οργανισμός δεν παράγει άμεσα τα ένζυμα (χιτινάσες) που χρειάζονται προκειμένου να χωνευτεί πλήρως η χιτίνη. Ωστόσο, μελέτη του 20011Boot, Rolf G., et al. “Identification of a Novel Acidic Mammalian Chitinase Distinct from Chitotriosidase *.” J. Biol. Chem., vol. 276, no. 9, 2 Mar. 2001, pp. 6770-8, doi:10.1074/jbc.M009886200. η οποία ταυτοποίησε ένα συγκεκριμένο είδος χιτινάσης, το οποίο ονομάζεται όξινη χιτινάση των θηλαστικών (AMCase) και εκφράζεται κατά κύριο λόγο στο γαστρεντερικό σωλήνα των ανθρώπων αλλά και άλλων θηλαστικών όπως τα ποντίκια2Ohno, Misa, et al. “Quantification of Chitinase mRNA Levels in Human and Mouse Tissues by Real-Time PCR: Species-Specific Expression of Acidic Mammalian Chitinase in Stomach Tissues.” PLoS One, vol. 8, no. 6, 27 June 2013, p. e67399, doi:10.1371/journal.pone.0067399. και οι νυχτερίδες3Strobel, Sara, et al. “Insectivorous Bats Digest Chitin in the Stomach Using Acidic Mammalian Chitinase.” PLoS One, vol. 8, no. 9, 3 Sept. 2013, p. e72770, doi:10.1371/journal.pone.0072770., σημείωσε ότι το εν λόγω ένζυμο4Kumar, Ashutosh and Kam Y. J. Zhang. “Targeting Chitin-containing Organisms.” Human Chitinases: Structure, Function, and Inhibitor Discovery. Springer, 2019, pp. 221-51, doi:10.1007/978-981-13-7318-3_11. Αρχειοθετημένο εδώ. μπορεί να συμβάλει στην αποικοδόμηση της χιτίνης που βρίσκεται σε μύκητες, έντομα και καρκινοειδή.
Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξε και μελέτη5Paoletti, Maurizio G., et al. “Human Gastric Juice Contains Chitinase That Can Degrade Chitin.” Ann. Nutr. Metab., vol. 51, no. 3, 1 Aug. 2007, pp. 244-51, doi:10.1159/000104144. που δημοσιεύθηκε το 2007 και εξέτασε τα γαστρικά υγρά 25 συμμετεχόντων. Παρότι το δείγμα της εν λόγω μελέτης είναι σχετικά μικρό, οι ερευνητές εντόπισαν το ένζυμο AMCase στα γαστρικά υγρά 20 συμμετεχόντων και σημείωσαν ότι ο μη εντοπισμός του συγκεκριμένου ενζύμου στους υπόλοιπους 5 ενδεχομένως οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες που επηρεάζονται από διατροφικές συνήθειες.
Επιπλέον, μελέτη6Janiak, Mareike C., et al. “Evolution of Acidic Mammalian Chitinase Genes (CHIA) Is Related to Body Mass and Insectivory in Primates.” Mol. Biol. Evol., vol. 35, no. 3, 1 Mar. 2018, pp. 607-22, doi:10.1093/molbev/msx312. που δημοσιεύθηκε το 2017 στο περιοδικό Molecular Biology and Evolution συνέκρινε τις γονιδιακές αλληλουχίες 34 ειδών πρωτεύοντων θηλαστικών και βρήκε ότι, εκτός από δύο είδη, τα υπόλοιπα εξεταζόμενα πρωτεύοντα, είχαν γενετικά την δυνατότητα να εκφράσουν το ένζυμο AMCase, γεγονός που, σύμφωνα με τους ερευνητές, υποδηλώνει ότι τα έντομα αποτελούσαν μέρος της διατροφής τους. Πολλά ζώα στη φύση έχουν καταγραφεί ως εντομοφάγα, μεταξύ των οποίων βρίσκονται και αρκετά ήδη θηλαστικών,7Rothman, Jessica M., et al. “Nutritional contributions of insects to primate diets: Implications for primate evolution.” J. Hum. Evol., vol. 71, 1 June 2014, pp. 59-69, doi:10.1016/j.jhevol.2014.02.016. Αρχειοθετημένο εδώ. καθώς τα έντομα αποτελούν πηγή πρωτεϊνών. Ωστόσο, όπως τονίζεται και σε αναφορά8Tabata, Eri, et al. “Chitin digestibility is dependent on feeding behaviors, which determine acidic chitinase mRNA levels in mammalian and poultry stomachs.” Sci. Rep., vol. 8, no. 1461, 23 Jan. 2018, pp. 1-11, doi:10.1038/s41598-018-19940-8. που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature το 2018, η ικανότητα πέψης της χιτίνης από κάποια θηλαστικά εξαρτάται και από τις διατροφικές τους συνήθειες.
Είναι σκόπιμο να αναφέρουμε, ότι ακόμα και εάν η χιτίνη δεν διασπάται από το ανθρώπινο πεπτικό σύστημα, ή διασπάται μερικώς, αυτό δεν συνεπάγεται ότι δεν είναι κατάλληλη για κατανάλωση. Υπάρχουν αρκετά τρόφιμα που αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από αδιάλυτες φυτικές ίνες, όπως για παράδειγμα τα όσπρια και τα αμύγδαλα, οι οποίες δεν διασπώνται από το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου. Οι αδιάλυτες αυτές φυτικές ίνες, παρόλο που δεν διασπώνται συμβάλλουν θετικά στην ανθρώπινη υγεία.9McKeown, Nicola M., et al. “Fibre intake for optimal health: how can healthcare professionals support people to reach dietary recommendations?” BMJ, vol. 378, 20 July 2022, p. e054370, doi:10.1136/bmj-2020-054370.
Πιο συγκεκριμένα, μια πρόσφατη ανασκόπηση10Stull, Valerie J. and Tiffany L. Weir. “Chitin and omega-3 fatty acids in edible insects have underexplored benefits for the gut microbiome and human health.” Nat. Food, vol. 4, Apr. 2023, pp. 283-7, doi:10.1038/s43016-023-00728-7. Αρχειοθετημένο εδώ. που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Food τον Απρίλιο του 2023, εξέτασε πιθανά ευεργετικά οφέλη της χιτίνης και των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων των βρώσιμων εντόμων στη ρύθμιση των βακτηρίων της φυσικής μικροχλωρίδας του εντέρου. Σε αντίστοιχα αποτελέσματα κατέληξε και μελέτη11Refael, Gil, et al. “Responses of the human gut microbiota to physiologically digested insect powders or isolated chitin thereof.” Future Foods, vol. 6, 1 Dec. 2022, p. 100197, doi:10.1016/j.fufo.2022.100197. που δημοσιεύθηκε το 2022 στο περιοδικό Future Foods και έκανε λόγο για θετικά οφέλη της χιτίνης σε βακτήρια του εντέρου, σημειώνοντας επίσης την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα στον εν λόγω τομέα.
Χιτίνη καρκίνος και αλλεργίες
Ο ισχυρισμός των εξεταζόμενων δημοσιευμάτων περί σύνδεσης χιτίνης και καρκίνου στον άνθρωπο είναι κατά βάση υπεραπλουστευμένος. Ανάλυση12Baharlouei, Parnian and Azizur Rahman. “Chitin and Chitosan: Prospective Biomedical Applications in Drug Delivery, Cancer Treatment, and Wound Healing.” Mar. Drugs, vol. 20, no. 7, 17 July 2022, p. 460, doi:10.3390/md20070460. που δημοσιεύθηκε το 2022 στο περιοδικό Marine Drugs, η οποία εξέτασε μελέτες που έγιναν σε κυτταρικές γραμμές και πειραματόζωα, αναφέρει, μεταξύ άλλων, πιθανή χρήση της χιτίνης, και ενός παραγώγου της που ονομάζεται χιτοζάνη (chitosan), στο πλαίσιο αντικαρκινικών φαρμάκων και θεραπειών.
Αντίστοιχα στοιχεία βρίσκουμε και σε ανασκόπηση σχετικής βιβλιογραφίας που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Carbohydrate Polymers το 202213Kou, Shijie (Gabriel), et al. “Chitosan: A review of molecular structure, bioactivities and interactions with the human body and micro-organisms.” Carbohydr. Polym., vol. 282, 15 Apr. 2022, p. 119132, doi:10.1016/j.carbpol.2022.119132. Αρχειοθετημένο εδώ. στην οποία αναλύεται μια σειρά περιπτώσεων στις οποίες η χιτίνη και η χιτοζάνη εμφανίζουν αντικαρκινική δράση. Ωστόσο, στην ίδια ανασκόπηση εξετάζονται και ορισμένες μελέτες που έχουν δείξει αντικρουόμενα ευρήματα, στα οποία συγκεκριμένα η χιτίνη και η χιτοζάνη έδειξαν συμβολή στην ανάπτυξη κάποιον καρκινικών κυττάρων υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Όπως τονίζουν και οι ερευνητές, ενώ τα περισσότερα δεδομένα δείχνουν θετική επίδραση των δυο ουσιών στην αντιμετώπιση καρκινικών κυττάρων in vitro, τα προαναφερθέντα αντικρουόμενα ευρήματα έχουν αναστείλει τις προσπάθειες εξέτασης των ουσιών σε κλινικό πλαίσιο. Παρότι δεν υπάρχει κάποια μελέτη που να κάνει αναφορά σε αιτιώδη σύνδεση διατροφικής πρόσληψης των εν λόγω ουσιών με συμβολή στην καρκινογένεση ή στην βοήθεια ανάπτυξης καρκινικών κυττάρων, συνολικά η αλληλεπίδραση χιτίνης και καρκίνου δεν έχει διαλευκανθεί πλήρως.
Σχετικά με την αναφορά σε σύνδεση χιτίνης και αλλεργιών, αναλύσεις μελετών14Burton, Oliver T. and Paola Zaccone. “The potential role of chitin in allergic reactions.” Trends Immunol., vol. 28, no. 10, 1 Oct. 2007, pp. 419-22, doi:10.1016/j.it.2007.08.005. Αρχειοθετημένο εδώ. και βιβλιογραφίας15Komi, Daniel Elieh Ali, et al. “Chitin and Its Effects on Inflammatory and Immune Responses.” Clin. Rev. Allergy Immunol., vol. 54, no. 2, Apr. 2018, p. 213, doi:10.1007/s12016-017-8600-0. έχουν κάνει λόγο για πιθανή πρόκληση αλλεργικής αντίδρασης του οργανισμού ανθρώπων και θηλαστικών στη χιτίνη αν και έχουν τονίσει την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα στο εν λόγω ζήτημα.
Πιο πρόσφατες μελέτες, όπως ανασκόπηση βιβλιογραφίας που δημοσιεύθηκε το 2021 στο περιοδικό Current Allergy and Asthma Reports16De Marchi, Laura, et al. “Allergens from Edible Insects: Cross-reactivity and Effects of Processing.” Curr. Allergy Asthma Rep., vol. 21, no. 5, 2021, doi:10.1007/s11882-021-01012-z., έχουν δείξει συσχετισμό του ενζύμου χιτινάση από μεταξοσκώληκες με αλλεργικές αντιδράσεις. Επίσης γίνεται αναφορά σε πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων από μακροχρόνια κατανάλωση εντόμων μέσω αλληλεπίδρασης αλλεργιογόνων σε έντομα και σε άλλα τρόφιμα σε άτομα που είναι ήδη ευαίσθητα σε αυτά τα αλλεργιογόνα. Για τον γενικό πληθυσμό υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που να δείχνουν σύνδεση κατανάλωσης εντόμων με αλλεργίες και αυτά τα στοιχεία σχετίζονται με μακροχρόνια κατανάλωση. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, η χιτίνη και ευρύτερα τα έντομα, δεν αποτελούν κάποια ειδική περίπτωση αλλεργιογόνου καθώς, συνολικά, μια από τις πιο συχνές μορφές αλλεργίας είναι οι τροφικές με περίπου το 10% του πληθυσμού μόνο στις ΗΠΑ να εμφανίζει κάποια μορφή τροφικής αλλεργίας.17Warren, Christopher M., et al. “Epidemiology and Burden of Food Allergy.” Curr. Allergy Asthma Rep., vol. 20, no. 2, 2 Feb. 2020, p. 6, doi:10.1007/s11882-020-0898-7.
Η κατανάλωση εντόμων από τον άνθρωπο
Σύμφωνα με αναφορά18“Edible insects – Future prospects for food and feed security.” Global Forum on Food Security and Nutrition (FSN Forum), 4 June 2023, www.fao.org/fsnforum/resources/reports-and-briefs/edible-insects-future-prospects-food-and-feed-security. Αρχειοθετημένο εδώ. του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) που δημοσιεύθηκε το 2013, τα έντομα αποτελούν ιστορικά μέρος της ανθρώπινης διατροφής από την αρχαιότητα, ενώ στη σύγχρονη εποχή εκτιμάται ότι καταναλώνονται από περίπου 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Σε πιο πρόσφατη αναφορά19“Looking at edible insects from a food safety perspective. Challenges and opportunities for the sector |Policy Support and Governance| Food and Agriculture Organization of the United Nations.” 4 June 2023, www.fao.org/policy-support/tools-and-publications/resources-details/en/c/1394684. Αρχειοθετηνένο εδώ. του εν λόγω οργανισμού το 2021, αναφέρεται ότι έχουν καταγραφεί σχεδόν 2,111 είδη βρώσιμων εντόμων, τα οποία καταναλώνονται σε περίπου 140 χώρες σε Αφρική, Ασία, Αυστραλία και Αμερική. Και οι δύο αναφορές του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών περιλαμβάνουν μεγάλο όγκο βιβλιογραφίας στις αναλύσεις τους, οι οποίες, μεταξύ άλλων, κάνουν λόγο για τα διατροφικά οφέλη των βρώσιμων εντόμων ως πηγή πρωτεϊνών, βιταμινών, φυτικών ινών και άλλων στοιχείων. Επίσης, αναφέρονται σε περιβαλλοντικά οφέλη της εκτροφής εντόμων σε σχέση με την κτηνοτροφία όπως για παράδειγμα τη μειωμένη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα και οργανικών απόβλητων.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι στις αναφορές αυτές υπογραμμίζεται η ανάγκη για ακόμα περισσότερη έρευνα σε σχέση με την ασφάλεια της βρώσης εντόμων, κυρίως ως προς τους τρόπους εκτροφής τους, αποθήκευσης και μεταφοράς των σχετικών προϊόντων, καθώς και τις πιθανές αλλεργικές αντιδράσεις που ενδέχεται να προκληθούν σε ορισμένους ανθρώπους.
Έλεγχος καταλληλότητας των εντόμων για την ανθρώπινη διατροφή
Στα υπό εξέταση δημοσιεύματα αναφέρεται επίσης το εξής:
ΑΛΗΘΕΙΑ ΒΡΕΘΗΚΕ ΚΑΠΟΙΟΣ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΝΑ ΕΛΕΓΞΕΙ ΑΝ ΕΝΔΕΙΚΝΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ; ΚΑΝΕΝΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΤΣΙΡΑΚΙ; ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΤΑ ΜΠΟΛΙΑ ΔΗΛΑΔΗ;
Αρχικά, η χιτίνη δεν περιλαμβάνεται στις λίστες με τις καρκινογόνες ουσίες που παρουσιάζονται στην επίσημη ιστοσελίδα του φορέα American Cancer Society. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) έχει από το 2010 χαρακτηρίσει την χιτίνη ως ασφαλές συστατικό τροφίμων, λαμβάνοντας υπόψη σχετικές δημοσιευμένες μελέτες.20Efsa Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (nda). “Scientific Opinion on the safety of ‘Chitin-glucan’ as a Novel Food ingredient.” EFSA J., vol. 8, no. 7, 1 July 2010, p. 1687, doi:10.2903/j.efsa.2010.1687. Αρχειοθετημένο εδώ.
Επιπλέον, το 2021 και το 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι προϊόντα από τρία έντομα εγκρίθηκαν για εμπορία και κατανάλωση στην ΕΕ, είτε κατεψυγμένα, αποξηραμένα ή σε μορφή σκόνης είτε ως συστατικό τροφίμων σε διάφορα τρόφιμα για το γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω εγκρίσεις αφορούσαν προϊόντα από αποδημητικές ακρίδες, μικρούς αλευροσκωλήκες και οικοδίαιτους γρύλλους αντίστοιχα, οι οποίες βασίστηκαν σε αναφορές που ζητήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA).
Ομοίως, τον Ιανουάριο του 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βασισμένη σε σχετικές εκθέσεις της EFSA, ενέκρινε τη χρήση μερικώς απολιπωμένης σκόνης που λαμβάνεται από οικοδίαιτο γρύλο και τη διάθεση κατεψυγμένων, αποξηραμένων, σε μορφή πολτού και σε μορφή σκόνης μικρού αλευροσκώληκα ως συστατικό σε διάφορα τρόφιμα του γενικού πλυθησμού και σε συμπληρώματα διατροφής αντίστοιχα.
Σύμφωνα με όλες τις προαναφερθείσες αναφορές, τα συγκεκριμένα προϊόντα κρίθηκαν ασφαλή για τις προτεινόμενες χρήσεις και επίπεδα χρήσης, επισημαίνοντας, ωστόσο, ότι είναι απαραίτητο να δηλώνεται στην επισήμανση των τροφίμων που περιέχουν τα εν λόγω προϊόντα ότι ενδέχεται τα συστατικά τους να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις σε άτομα που έχουν αλλεργία στα μαλάκια και στα προϊόντα αυτών, στα καρκινοειδή και στα προϊόντα τους, καθώς και στα ακάρεα σκόνης.
Συμπέρασμα
Εν κατακλείδι, οι ισχυρισμοί ότι η χιτίνη των εντόμων δεν χωνεύεται σε καμία περίπτωση από το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου και των θηλαστικών, και ότι συνδέεται με την πρόκληση καρκίνου στον άνθρωπο είναι αβάσιμοι και υπεραπλουστευμένοι. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένα ένζυμα που παράγει ο άνθρωπος και κάποια θηλαστικά βοηθούν στην αποικοδόμηση της χιτίνης ως ένα βαθμό, ενώ δεν υπάρχει κάποια μελέτη που να καταλήγει σε αιτιώδη σύνδεση διατροφικής πρόσληψης της χιτίνης και καρκινογένεσης στον άνθρωπο. Παρότι υπάρχει ανάγκη για πιο εκτενή έρευνα σχετικά με τη βρώση εντόμων ώστε να ελαχιστοποιηθεί το ρίσκο αλλεργικών αντιδράσεων καθώς και να βελτιωθούν οι κανονισμοί που πρέπει να τηρούνται κατά τη διαδικασία εκτροφής τους, αποθήκευσης και διανομής των σχετικών προϊόντων για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, η βιβλιογραφία δείχνει πως πολλά έντομα έχουν διατροφική αξία για τον άνθρωπο και δεν αποτελούν κίνδυνο εφόσον τηρούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα ασφαλείας.
Δημοσιογράφος / Fact-checker με αντικείμενο την επιστημονική αρθρογραφία και την κατάρριψη ψευδοεπιστημών.
|
![[RDF Data]](/fct/images/sw-rdf-blue.png)
![[cxml]](/fct/images/cxml_doc.png)
![[csv]](/fct/images/csv_doc.png)
![[text]](/fct/images/ntriples_doc.png)
![[turtle]](/fct/images/n3turtle_doc.png)
![[ld+json]](/fct/images/jsonld_doc.png)
![[rdf+json]](/fct/images/json_doc.png)
![[rdf+xml]](/fct/images/xml_doc.png)
![[atom+xml]](/fct/images/atom_doc.png)
![[html]](/fct/images/html_doc.png)